Asystentka / Asystent edukacji romskiej

Przepisy oświatowe

Asystentka lub Asystent Edukacji Romskiej mogą zostać zatrudnieni w szkole podstawowej lub w przedszkolu na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dn. 14.11.2007 r. (paragraf 11) oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18.08.2017 r. (paragraf 12):

1. Przedszkola i szkoły publiczne podejmują, w razie potrzeby, dodatkowe działania mające na celu podtrzymywanie i rozwijanie poczucia tożsamości etnicznej dzieci i młodzieży pochodzenia romskiego oraz wspomagające ich edukację, w szczególności przez prowadzenie zajęć wyrównawczych.
2. W przedszkolu i szkole publicznej można zatrudnić, w charakterze pomocy nauczyciela, asystenta edukacji romskiej. Asystent edukacji romskiej udziela dzieciom i młodzieży pochodzenia romskiego pomocy w kontaktach ze środowiskiem przedszkolnym lub szkolnym, a także współdziała z ich rodzicami oraz z przedszkolem lub szkołą.

Dlaczego dzieci romskie i społeczność szkolna potrzebują wsparcia Asystentki lub Asystenta edukacji romskiej?

Sytuacja dzieci romskich w szkole jest trudniejsza niż ich rówieśników polskiego pochodzenia, ponieważ:

• Język polski jest dla dzieci romskich językiem obcym – większość z nich rozpoczyna naukę w szkole z bardzo słabą znajomością języka polskiego.
• Rodzice często nie mogą im pomóc, ponieważ sami znają polski na poziomie podstawowym – część z nich nie czyta i nie pisze.
• Część Romów obawia się szkoły – postrzegają ją jako zagrożenie dla własnej tożsamości kulturowej. M.in. z tego powodu dzieci romskie nierzadko unikają szkoły i przedwcześnie kończą edukację.
• Dzieci romskie są kierowane do szkół specjalnych na podstawie diagnoz nieadekwatnych kulturowo, prowadzonych w języku polskim, a więc w języku obcym dla dziecka. Niskie wyniki w testach diagnostycznych są efektem małej znajomości polskiego oraz niedopasowania procedury badawczej, a nie obniżonej inteligencji dziecka.
• Nauczycielki i nauczyciele często nie wiedzą o tych trudnościach – podczas studiów nie zostają przygotowani do pracy z mniejszością romską.

Nauczycielki i nauczyciele często nie wiedzą, jak skutecznie motywować romskich uczniów i uczennice do nauki, jak rozmawiać z rodzicami romskimi, jak rozwiązywać trudności pojawiające się na styku większościowej kultury polskiej i mniejszościowej kultury romskiej (np. jak zorganizować lekcje WF dla dziewcząt romskich). Pojawiają się nieporozumienia i konflikty na tle różnic etnicznych i kulturowych. Odpowiedzią na wiele z wymienionych trudności jest obecność w szkole Asystentki lub Asystenta edukacji romskiej.

Jakie korzyści przynosi obecność Asystentki lub Asystenta edukacji romskiej w szkole?

Obecność Asystentki lub Asystenta edukacji romskiej w szkole:

• Ułatwia pracę nauczycielkom i nauczycielom, dyrekcji oraz pedagogom – Asystent/ka edukacji romskiej pomaga w kontaktach z rodzinami romskimi, tłumaczy niezrozumiałe zachowania i daje wskazówki, jak skuteczniej pracować ze środowiskiem romskim.
• Zwiększa uczestnictwo i frekwencję uczniów i uczennic romskich na lekcjach – dzieci romskie chętniej przychodzą do szkoły, a rodziny bardziej pilnują realizacji obowiązku szkolnego. Kończy się problem „znikających” uczniów i uczennic, którzy rozpoczynają naukę na początku roku szkolnego, a następnie mają poniżej 50% obecności. Dzieci chodzą regularnie do szkoły, a jeśli wyjeżdżają, to w porozumieniu z wychowawcą.
• Wpływa pozytywnie na wydłużenie okresu edukacji dziewcząt romskich – coraz więcej dziewcząt kontynuuje naukę w szkołach ponadpodstawowych.
• Wpływa na poprawę wyników nauce – dzieci romskie mają zorganizowane podręczniki, zaczynają odrabiać lekcje, osiągają wyższe wyniki w nauce.
• Poprawia relacje i atmosferę w klasie – nauczycielki i nauczyciele otrzymują wskazówki, jak skuteczniej pracować z dziećmi romskimi i integrować je z dziećmi nieromskimi.
• Zmniejsza liczbę konfliktów pomiędzy dziećmi z grupy większościowej i dziećmi romskimi.
• Pomaga się porozumieć – Romowie, którzy nie znają języka polskiego, mogą uzyskać od Asystentki lub Asystenta edukacji romskiej pomoc podczas spotkań z nauczycielkami i nauczycielami, wywiadówek, a także w czytaniu i odpowiadaniu na pisma ze szkoły.
• Zwiększa wiedzę o kulturze romskiej – nauczycielki i nauczyciele oraz dzieci i rodzice z grupy większościowej otrzymują rzetelną wiedzę o kulturze i zwyczajach romskich.
• Sprzyja szerzeniu oświaty w środowisku romskim – obecność Asystentki lub Asystenta edukacji romskiej zwiększa zaufanie społeczności romskiej do szkoły.
• Zwiększa atrakcyjność szkoły dla rodzin i dzieci romskich – Asystentki i Asystenci edukacji romskiej organizują spotkania prezentujące bogatą kulturę romską, co zwiększa akceptację dla odmienności kulturowej w grupie większościowej i uatrakcyjnia życie społeczności szkolnej.
• Umożliwia edukację wielokulturową – we współpracy z Asystentką lub Asystentem edukacji romskiej szkoła może uczyć o wielokulturowości oraz organizować wydarzenia o tej tematyce, np. imprezy integracyjne, spotkania, wyjazdy, pokazy filmów czy występy zespołów muzycznych.
• Umożliwia realizowanie przez szkołę obowiązku podtrzymywania tożsamości mniejszości etnicznych – Asystentka lub Asystent edukacji romskiej uczy dzieci historii i specyfiki kultury romskiej.

Jak zatrudnić Asystentkę lub Asystenta edukacji romskiej w szkole?

Asystentkami i Asystentami edukacji romskiej zostają zazwyczaj osoby pochodzenia romskiego, ale nie jest to ścisły wymóg. Asystentkami i asystentami romskimi zostają również osoby o polskim pochodzeniu etnicznym, jeśli zostaną zatrudnione przez dyrekcję szkół i zaakceptowane przez społeczność romską.  Asystentki i Asystenci edukacji romskiej mogą zostać zatrudnieni również przez organizacje pozarządowe.

Zatrudnienie Asystentki lub Asystenta edukacji romskiej powinno być finansowane ze zwiększonej subwencji oświatowej dla szkół, w których uczą się uczennice i uczniowie romscy. Aby otrzymać zwiększoną subwencję dyrekcje placówek powinny:

• podejmować dodatkowe działania edukacyjne mające na celu podtrzymanie tożsamości etnicznej uczennic i uczniów romskich (wg rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18.08.2017 r., paragraf 12),
• zgłosić do Systemu Informacji Oświatowej uczennice i uczniów pochodzenia romskiego.

Według zalecenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji Asystentki i Asystentki edukacji romskiej powinni być zatrudniani na podstawie umowy o pracę, a nie na podstawie umów cywilnoprawnych. Zachowanie stałości oraz ciągłości zatrudnienia jest niezbędne do zapewnienia właściwego procesu dydaktycznego.

Zakres zadań Asystentek i Asystentów edukacji romskiej

Według Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Asystentki i Asystenci romscy to Romowie obdarzeni zaufaniem lokalnych społeczności romskich, którzy zapewniają wszechstronną pomoc uczniom romskim w kontaktach ze środowiskiem szkolnym, budują pozytywny obraz szkoły i korzyści płynących z wykształcenia, zapewniają wsparcie emocjonalne dla uczniów romskich, pomoc nauczycielom i pedagogom w rozpoznaniu potrzeb i ewentualnych problemów poszczególnych uczniów, pomagają i mediują w sytuacjach trudnych i konfliktowych. Do obowiązków asystenta należy również budowa dobrego kontaktu między rodzicami uczniów a szkołą, informowanie rodziców o przebiegu nauki, a także kontrola frekwencji uczniów i postępów w nauce.

Według Klasyfikacji zawodów Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Asystent edukacji romskiej to osoba, która uczestniczy w działaniach na rzecz społeczności romskiej zmierzających do poprawy stanu ich edukacji poprzez zapewnienie uczącym się dzieciom i młodzieży wszechstronnej opieki i pomocy w szkole i poza nią.  

Zgodnie z Informacją Ministra Edukacji Narodowej na temat funkcjonowania i problemów Asystentów Edukacji Romskiej, dla Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP, opracowano w Departamencie Kształcenia Ogólnego MEN, Warszawa 26.02.2018 r.: Asystenci edukacji romskiej nie są pracownikami z uprawnieniami pedagogicznymi (nie podlegają przepisom ustawy Karta Nauczyciela). Są oni pracownikami samorządowymi, zajmującymi stanowisko pomocnicze w jednostkach działających w zakresie oświaty, określone jako pomoc nauczyciela.

Zakres zadań Asystentek i Asystentów edukacji romskiej nie został nigdzie jednoznacznie sprecyzowany. Dostępne są zalecenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, które ustaliło kilka głównych zakresów działań i obowiązków:

Praca z dziećmi, w tym:

• udział w lekcjach (w celu określenia potrzeb ucznia lub uczennicy),
• udział i monitorowanie udziału ucznia lub uczennicy w zajęciach wyrównawczych (jeśli zachodzi taka potrzeba),
• pomoc w odrabianiu zadań domowych,
• towarzyszenie podczas badań psychologicznych,
• motywowanie do udziału w zajęciach szkolnych,

Praca z rodzicami, w tym:

• utrzymywanie systematycznego kontaktu ze środowiskiem rodzinnym każdego dziecka (przekazywanie rodzicom informacji o ocenach, frekwencji, sukcesach i problemach ucznia lub uczennicy),
• praca nad zwiększaniem udziału rodziców romskich w procesie edukacyjnym,
• zapoznanie rodziców z zakresem obowiązków Asystentki lub Asystenta edukacji romskiej (tłumaczenie roli i zadań osoby pełniącej tę funkcję),
• budowanie wśród rodziców pozytywnego wizerunku szkoły i ukazanie korzyści płynących z edukacji,

Praca ze szkołą, w tym:

• ułatwienie wzajemnej komunikacji między nauczycielkami i nauczycielami a uczennicami i uczniami romskimi,
• ustalenie listy dzieci romskich objętych obowiązkiem nauki,
• rozmowy indywidualne kadrą pedagogiczną szkoły (ustalanie potrzeb edukacyjnych uczniów i uczennic oraz sposobów ich rozwiązania, monitorowanie frekwencji, postępów w nauce, zachowania uczniów etc.);
• pomoc w zorganizowaniu niezbędnych zajęć dodatkowych dla uczniów i uczennic (np. wyrównawczych, logopedycznych etc.)

Praca z instytucjami, w tym:

• obecność w czasie badań uczniów i uczennic romskich w poradniach pedagogiczno- psychologicznych,
• współpraca z organizacjami pozarządowymi,
• współpraca z administracją publiczną,

Organizacja pracy, w tym:

• zorganizowanie pomieszczenia pracy (odpowiednio wyposażone pomieszczenie i stałe terminy dyżurowania asystentki lub asystenta)
• dokumentacja pracy,
• udział w imprezach szkolnych związanych zarówno z kulturą romską, jak i uroczystościami okolicznościowymi i patriotycznymi.

Więcej na teat rekomendowanego zakresu zadań i obowiązków Asystentek i Asystentów edukacji romskiej można przeczytać w: Ramowym zakresie działań asystenta edukacji romskiej i nauczyciela wspomagającego edukację dzieci romskich w „Programie integracji społecznej i obywatelskiej Romów na lata 2021-2030” (Warszawa 2020).

Jak efektywnie współpracować z Asystentkami i Asystentami edukacji romskiej?

Aby współpraca pomiędzy dyrekcją i kadrą szkoły a Asystentami i Asystentkami edukacji romskiej była efektywna i satysfakcjonująca dla obu stron, warto zadbać o następujące kwestie:

Zatrudnienie właściwej osoby, która:

• zna lokalne środowisko romskie i cieszy się jego zaufaniem – zazwyczaj jest to osoba pochodzenia romskiego, chociaż nie jest to ścisły wymóg,
• bardzo dobrze zna kulturę romską i zasady wewnątrzgrupowe,
• ma doświadczenie w pracy jako Asystentka lub Asystent edukacji romskiej, w pracy z dziećmi lub ma predyspozycje do wykonywania tego zawodu, m.in. zna i akceptuje zakres zadań i obowiązków na tym stanowisku, lubi pracę z dziećmi, zna środowisko romskie, bierze pod uwagę, że praca jako Asystentka lub Asystent edukacji romskiej łączy się z dużą odpowiedzialnością w kwestii budowania relacji pomiędzy dziećmi romskimi i ich rodzinami a instytucjami – głównie ze szkołą,
• Jest otwarta na nowe wyzwania, kształcenie się, podnoszenie kwalifikacji, podejmowanie dodatkowych inicjatyw poza ścisłymi obowiązkami szkolnymi.

Określenie warunków współpracy:

• ustalenie zasad (współ)pracy pomiędzy szkołą a asystentką lub asystentem, w tym: zakresu zadań, czasu pracy i dostępności, roli i pozycji Asystentki bądź Asystenta edukacji romskiej  w kadrze pedagogicznej szkoły, wynagrodzenie,
• ustalenie zasad bezpośredniej współpracy pomiędzy nauczycielkami i nauczycielami a asystentką lub asystentem, w tym wzajemnych oczekiwań oraz sposobu i częstotliwości wymiany informacji zwrotnych i ewaluacji współpracy. Dla efektywnego wsparcia edukacji uczniów i uczennic romskich niezbędna jest harmonijna współpraca między Asystentką lub Asystentem edukacji romskiej a nauczycielką lub nauczycielem wspomagającym,
• przestrzeganie praw pracowniczych wobec Asystentek i Asystentów edukacji romskiej.

Wdrożenie do pracy w szkole, w tym zapoznanie z przestrzenią fizyczną szkoły, przedstawienie asystentek i asystentów pozostałej kadrze szkoły (w tym poinformowanie o ich roli i obowiązkach), przekazanie istotnych informacji o środowisku pracy.

W związku z tym, że większość Asystentek i Asystentów edukacji romskiej to osoby pochodzenia romskiego, należy uwrażliwić kadrę szkoły na kwestie różnic kulturowych a także na kwestie związane z równym traktowaniem oraz przeciwdziałaniem dyskryminacji i mowie nienawiści.

Monitorowanie i ewaluacja współpracy, w tym regularność przekazywania informacji zwrotnej (w obie strony), ustalenie ścieżki postępowania w sytuacjach trudnych.

Rozwój, w tym umożliwienie asystentkom i asystentom uczestniczenia w szkoleniach, konferencjach, wizytach studyjnych, studiach podyplomowych i innych formach kształcenia zwiększających ich kwalifikacje zawodowe.

 

Więcej na temat Asystentek i Asystentów edukacji romskiej w szkołach (w tym przydatne materiały i publikacje) można znaleźć na stronie portalu edukacyjnego misjaasystent.pl, który powstaje w ramach projektu: „Misja Asystent – przyszłość edukacji Romów w Polsce” realizowanego przez Fundację W Stronę Dialogu. Celem projektu  wsparcie szkoleniowo-doradcze i edukacyjne Asystentek i Asystentów edukacji romskiej w całej Polsce.